Khả năng Mỹ thắng kiện Trung Quốc vì Covid-19 đến đâu?

Cho rằng đất nước tỷ dân là nơi khởi nguồn của Covid-19 khiến nhiều quốc gia, trong đó có Mỹ chịu tổn thất rất lớn về người và của, hàng loạt tổ chức tại Mỹ đã đệ đơn kiện, đòi Bắc Kinh phải bồi thường hàng chục nghìn tỷ USD vì nhiều lý do như tắc trách, mập mờ thông tin... Vậy những đơn kiện này dựa trên cơ sở pháp lý nào và mức độ khả thi ra sao?

Kiện để thể hiện quyền đấu tranh vì công lý

Tính đến thời điểm này, đã có ít nhất 7 vụ kiện tại Mỹ nhằm chống lại chính quyền Trung Quốc cùng các cơ quan ban ngành, quan chức của Bắc Kinh liên quan tới dịch bệnh Covid-19. Mới đây nhất, Missouri trở thành tiểu bang đầu tiên tại nước này có hành động pháp lý đối với Bắc Kinh.

Đơn kiện được đệ lên Toà án Quận khu vực Đông Missouri, do Chưởng lý bang Eric Schmitt thực hiện, cáo buộc Chính phủ Trung Quốc, đảng cầm quyền ở nước này cũng như nhiều cơ quan giấu giếm thông tin, bắt bớ những người lên tiếng về dịch bệnh. Đồng thời lập lờ bản chất truyền nhiễm nghiêm trọng của virus, gây chết người và “thiệt hại không thể khắc phục” trên toàn cầu.

Trước đó, luật sư bảo thủ Larry Klayman và nhóm các luật sư biện hộ Freedom Watch cũng đệ đơn kiện tại bang Texas, yêu cầu Trung Quốc bồi thường 20 nghìn tỷ USD vì “thái độ thờ ơ, liều lĩnh và hành động nguy hiểm”.

Một số luật sư khác như Jeremy Alters đệ đơn kiện Bắc Kinh dựa trên luận điểm rằng: Tuy các quốc gia đều có quyền miễn trừ tư pháp quốc gia (đơn giản là quốc gia không bị mang ra xét xử tại tòa án; không bị áp dụng các biện pháp bảo đảm sơ bộ…) nhưng theo luật pháp Mỹ, vẫn có một số ngoại lệ liên quan tới thiệt hại về người hoặc của và đối với những hành động ở nước ngoài ảnh hưởng tới hoạt động kinh doanh ở Mỹ.

Hiện nay, đã có nhiều Nghị sĩ Mỹ như Hạ Nghị sĩ đảng Cộng hoà đại diện bang New Jersey Chris Smith và Hạ Nghị sĩ đảng Cộng hoà đại diện bang Texas Ron Wright đã đề xuất lên Quốc hội nước này các dự luật mới cho phép người dân Mỹ có thể kiện Chính phủ Trung Quốc.

Các dự luật này tương đương Luật chống những người tài trợ chủ nghĩa khủng bố (JASTA) vốn cho phép gia đình các nạn nhân bị thiệt mạng trong vụ khủng bố ngày 11/9/2001 quyền được kiện Chính phủ Saudi Arabia nếu họ cho rằng, chính quyền Riyadh đứng sau các hành động khủng bố chết người.

Song, dù có được đưa thành luật như JASTA, hiệu quả pháp lý từ các dự luật và những vụ kiện Trung Quốc về Covid-19 có lẽ sẽ không cao, tương tự như thực tế liên quan tới luật JASTA. Hiện tại, sau nhiều năm liền bị kiện, Chính phủ Saudi Arabia vẫn luôn bác bỏ và chưa có động thái bồi thường hay chịu trách nhiệm.

Hơn nữa, về bản chất, trong một số vụ kiện với Trung Quốc, nguyên đơn cũng không xác định sẽ nhận tiền bồi thường mà họ chỉ làm để thể hiện quyền đấu tranh cho công lý.

Chẳng hạn như cô Lorraine Caggiano, một quản trị viên đến từ TP New York, đã bị nhiễm Covid-19 cùng 9 người khác trong gia đình sau khi tham gia 1 đám cưới. Tháng trước, bố và dì cô đã qua đời vì Covid-19. “Tôi không mong chờ tiền bạc. Đây chỉ là một hành động mang tính biểu tượng, cho thấy chúng tôi đang chiến đấu. Tôi muốn biết vì sao thế giới lại rơi vào hoàn cảnh tới mức hàng nghìn người thiệt mạng/ngày, hàng loạt công ty phá sản. Chúng ta phải cùng nhau đảm bảo vấn đề này không bao giờ lặp lại”, cô Lorraine nói.

Nếu muốn Trung Quốc chịu trách nhiệm, các đơn nguyên cần nắm trong tay bằng chứng xác thực chứng minh hành vi che đậy thông tin, hành xử chậm khiến hậu quả dịch bệnh nặng nề. Đến nay, nguồn gốc thực sự của Covid-19 mới dừng lại ở những tin đồn rằng, mầm bệnh bắt nguồn từ Viện Virus học Vũ Hán hoặc từ chợ hải sản Huanan gần đó.

Để có kết quả sẽ mất rất nhiều thời gian

Nhận định về những biện pháp Mỹ có thể thực hiện để buộc Trung Quốc phải có trách nhiệm liên quan tới hậu quả của Covid-19, hai chuyên gia đến từ Trung tâm Nghiên cứu châu Á là ông Riley Walters và Dean Cheng chia sẻ trong bài viết trên trang web của tổ chức The Heritage.org rằng: Hành động pháp lý có lẽ là động thái nên thực hiện nhất dù kết quả có thể sẽ đến sau rất nhiều năm và chỉ khi có sự kết hợp của các hoạt động ngoại giao cẩn trọng. Bởi “đối đầu với Trung Quốc đã và luôn là thách thức lớn dai dẳng, tiềm ẩn nhiều rủi ro nhất trong chính sách ngoại giao của Mỹ trong hàng chục thập kỷ tới”, hai học giả nói thêm.

Phản ứng trước những động thái pháp lý của Mỹ, trong một cuộc họp báo, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Cảnh Sảng nói: Covid-19 là kẻ thù chung của tất cả nhân loại. Trung Quốc cũng là một nạn nhân và cộng đồng toàn cầu nên hợp tác cùng nhau thay vì tìm kiếm một nguồn duy nhất để đổ lỗi.

“Người Mỹ nên hiểu rằng, kẻ thù thực sự là Covid-19, không phải Trung Quốc. Trung Quốc đã bị virus tấn công và cũng là nạn nhân. Chúng tôi không phải là thủ phạm, không phải là đồng phạm của virus Corona”, nhà ngoại giao này lập luận.

Mỹ đang cân nhắc việc kiện Trung Quốc vì hành vi tích trữ đồ bảo hộ y tế