Sự nghiệt ngã của nghề viết

Báo chí đã và đang đóng góp không nhỏ vào những kết quả trong đấu tranh chống tiêu cực, tham nhũng. Biếm họa: Dũng Cận.

Xét cho cùng nghề viết - bao gồm viết văn và viết báo hoặc những gì liên quan đến chữ nghĩa - nghiệt ngã nhất lại chính ở sự đòi hỏi vô chừng của độc giả. Hiển nhiên người đọc có quyền của một “Thượng đế”, thây kệ người viết sức có hạn, thậm chí thường gặp nguy hiểm. Anh ta đã dám cầm bút là phải chịu mọi phán xét như một thứ định mệnh.

Sức ép này nhẹ nhàng hơn, “thoáng” hơn rất nhiều ở các ngành nghệ thuật khác. Chẳng hạn trong lĩnh vực hội họa. Không ít bức tranh ăn khách và nhờ thế mà tác giả của nó trở nên nổi tiếng có thể dễ dàng nhận ra ở đó dấu ấn của danh họa này hay danh họa khác. Thậm chí tác giả công khai nhận mình vẽ theo ai. Không sao! Ai đó khó tính chê: “Hắn có vẻ hưởng rõ nét Siêu thực, Lập thể hay Ấn tượng... quá” thì vẫn cứ...không sao! Bởi vì vẫn còn lại cái bí ẩn của màu sắc để hồn nghệ sỹ in xuống nền toan dấu vết riêng, ghi nhận, dù có khi chỉ là tí ti, sự sáng tạo của anh ta.

Nhưng cũng với lời nhận xét ở trên mà dùng để đánh giá một tác phẩm chữ nghĩa nào đó, chẳng khác nào bản tuyên án khai tử! Viết giống người khác, tức là không tồn tại, vô nghĩa, dù chỉ là một mẩu tin ngắn!

Xin đơn cử thêm trường hợp âm nhạc (ở mảng ca nhạc) để thấy rõ sự cay nghiệt của độc giả dành cho nghề viết lách.

Vài năm trở lại đây giới trẻ tặng danh hiệu “ngôi sao” cho khá nhiều ca sỹ. Sự suy tôn nào cũng có giá trị nhất định cho dù không ít sao ca sỹ chỉ khiến khán thính giả khó tính ngứa tai, ngứa mắt. Hóa ra trong đa số trường hợp sự tán thưởng, rất hồn nhiên và thật lòng, lại dành cho ca sỹ nào đó biểu diễn “y như ca sỹ ngôi sao nước ngoài chính hiệu” đang được hâm mộ cuồng nhiệt. Những trầm trồ như: “Giống giọng Madonna thế”, “Biểu diễn y như Nich”, “Nào có khác gì Michael”... lại chính là những biểu lộ của sự thán phục? Có ca sỹ giả giọng eo éo nửa đực nửa cái vì giọng “bêđê” đang ăn khách. Có ca sỹ học đồng nghiệp ngoại quốc cả từ động tác chém tay, nhăn mặt, trợn mắt, lắc mông, hớp khí, đôi khi cả kiểu đầu tóc... không hề gì, tức là có thể tha hồ mô phỏng.

Còn nhớ sau khi nữ ca sỹ người Mỹ Briney Spear đăng quang với chất giọng rên, ngay lập tức ở ta có cả phong trào “hát giống Spear”. Càng giống càng được khen. Tôi không có chủ ý bình phẩm chê bai nhưng sao mà khán thính giả âm nhạc của ta dễ tính, rộng lượng đến thế?

Trong khi đó với tác phẩm phải dùng đến chữ thì bất cứ kẻ cầm bút nào làm thế đều là nhục mạ độc giả, nhục mạ chữ nghĩa, nhục mạ ngay chính bản thân mình. Nếu độc giả sơ suất để “lọt lưới” anh ta, thì vẫn còn cái lưới của các nhà phê bình khiến anh ta dù có thăng thiên hay độn thổ cũng đều không thoát. Những phán xét thường thấy là giống ông nọ bà kia; chẳng có gì mới lạ; thế giới người ta viết thế lâu rồi. (Thật có phép thánh cũng không biết những ai trong số hàng triệu người cầm bút lớn nhỏ đã nói). Nhưng anh ta không được quyền cãi lại hoặc sự cãi lại chẳng có nghĩa lý gì. Đã giống tức là thừa, là zero!

Bởi vì tác phẩm bằng chữ nghĩa chỉ có một lối duy nhất vào độc giả. Cái cánh cửa lạnh lùng ấy sẵn sàng sập ngay lại thay cho việc mở ra như khi thưởng thức các nghệ thuật khác. Trong sự im lặng chinh phục, chữ nghĩa chịu nỗi thiệt thòi là sẽ không có bất cứ một trợ giúp nào (chẳng hạn như màu sắc, âm thanh, ánh sáng...).  Niềm an ủi duy nhất, sự bù đắp lớn nhất lại là ở cái ưu thế tuyệt đối về sức sống bền bỉ, khả năng tự sinh trưởng trong tâm hồn người thưởng thức. (Bức tranh liên tục phải xem lại, bài hát, tác phẩm âm nhạc chỉ thực sự sống mỗi khi nghe...).

Tuy nhiên, mỗi loại hình nghệ thuật có ưu thế riêng và ví dụ dẫn ra ở trên không có ý nghĩa gì cho việc đề cao hay hạ thấp cái này, cái kia.  Ý nghĩa cần rút ra, có thể có một chút hữu ích nào đó cho các bạn trẻ đang hoặc sẽ chọn nghề cầm bút (dù là viết văn, làm thơ hay viết báo), đó chính là, ngay từ bước khởi đầu bạn đã phải đối mặt một cách sòng phẳng với tất cả sự khắc nghiệt vừa nêu ra.

Bạn vĩnh viễn là kẻ phiêu lưu đơn độc. Bạn bị phán xét tuyệt đối đến nỗi nếu bạn nghĩ rằng họ làm thế cốt để bạn thấm thía nỗi cay đắng của một kẻ dám lao vào sa mạc mà bỏ cuộc, thì cũng không có gì quá đáng. Hoặc là bạn dám vượt qua để may ra có một chút vinh quang, hoặc bạn quay lại tìm sự thương hại, chiếu cố của độc giả-tức là tìm kẻ giết chết ngòi bút của mình? Không ai ép buộc nhưng người cầm bút nào cũng chỉ có một sự lựa chọn. 

Giảm án tử cho tội tham nhũng: Không phải có tiền là “trắng tội”