Thấy gì từ đề xuất doanh nghiệp tự quyết giá xăng dầu?

Bộ Công thương đang xây dựng dự thảo nghị định xăng dầu mới, nhằm thay thế các nghị định trước đây. Một nội dung mới được dư luận quan tâm là "để doanh nghiệp tự quyết định giá xăng dầu".

Bộ Công thương đề xuất Nhà nước không điều hành giá mà công bố giá thế giới bình quân 15 ngày và một số chi phí cố định (tỷ giá ngoại tệ, chi phí kinh doanh và lợi nhuận của doanh nghiệp, các loại thuế, phí). Dựa trên dữ liệu trên, các doanh nghiệp đầu mối sẽ công bố giá bán xăng dầu trên thị trường.

Tuy nhiên, giá bán xăng dầu do thương nhân đầu mối công bố sẽ không được vượt qua giá tối đa (giá trần). Mức giá trần này doanh nghiệp đầu mối sẽ tự tính dựa trên công thức cố định.

Theo đó, giá bán xăng dầu tối đa bằng giá xăng dầu thế giới nhân với tỷ giá ngoại tệ cộng với các loại thuế nhập khẩu, tiêu thụ đặc biệt, bảo vệ môi trường, giá trị gia tăng, cộng tỷ lệ chi phí kinh doanh và lợi nhuận của doanh nghiệp.

Trong đó, các loại thuế kể trên sẽ thực hiện theo quy định pháp luật về thuế. Còn chi phí kinh doanh và lợi nhuận định mức đang được bộ này đưa ra 2 phương án xin ý kiến góp ý, bao gồm tính toán theo mức cố định và theo tỉ lệ.

Về tỉ lệ, Bộ Công thương đang để trống để xin ý kiến theo biến động giá bình quân thế giới. Còn theo cách cố định, Bộ mong đề xuất mức hợp lý dựa trên cách hiện nay là các khoản chi phí từ khâu tạo đầu vào, phân phối trong nước và lợi nhuận định mức của thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu (bao gồm cả hoa hồng đại lý, chiết khấu tới khâu bán lẻ) khoảng từ 1.800-2.500 đồng/lít xăng dầu tùy loại.

Điểm mới ở dự thảo này là, việc tính toán mức giá cụ thể sẽ do doanh nghiệp thực hiện và công bố, thay vì trước đây Nhà nước đưa ra mức giá trần (bao gồm giá thế giới, các chi phí cố định và chi phí kinh doanh của doanh nghiệp, đều do Nhà nước tính toán trên cơ sở báo cáo của doanh nghiệp).

Nhờ đó, doanh nghiệp không phải mất nhiều thời gian tính toán, gửi báo cáo về cơ quan điều hành để tính toán đưa vào giá cơ sở.

Tuy nhiên, về bản chất vẫn là mang hình bóng "bình mới rượu cũ" khi doanh nghiệp phải đưa ra mức giá trần. Bởi cách thức này vẫn tạo thói quen bán sát giá trần mà không có động lực giảm giá.

Do vậy, cần làm rõ thêm quy định giá trần này ở nghị định mới. Đặc biệt là những chế tài kiểm soát để tháo hết nút thắt, dứt khoát áp dụng nguyên tắc giá thị trường đối với kinh doanh xăng dầu.

Nói cách khác, cần đổi mới căn bản và thực chất việc giao quyền định giá, thỏa thuận về giá và cạnh tranh về giá theo tín hiệu khách quan của thị trường cho các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu (bao gồm tất cả các khâu giá từ giá mua trong nước, giá mua thế giới, giá bán buôn, giá bán lẻ).

Với yêu cầu đó, cần bãi bỏ toàn bộ các quy định hiện hành về việc Nhà nước công bố các chỉ tiêu tính giá để doanh nghiệp thực hiện, đặc biệt là các quy định phi thị trường như cho phép lùi thời gian điều chỉnh giá nếu thời gian điều chỉnh giá trùng vào ngày nghỉ, lễ, Tết…

Thay vào đó, Nhà nước điều tiết giá chủ yếu bằng giải pháp điều hòa cung cầu, thuế, phí và các biện pháp tài chính, tiền tệ khác; Ban hành các quy định hướng dẫn phương pháp tính giá, định giá giúp các doanh nghiệp có chuẩn mực định đoạt.

Bên cạnh đó, cần có cơ chế kiểm soát sản lượng cung ứng, chi phí sản xuất lưu thông, hậu kiểm, cơ cấu hình thành giá nhằm ngăn chặn các hành vi lạm dụng vị thế thống lĩnh thị trường định giá và cung ứng sản lượng bất hợp lý, gây phương hại đến lợi ích của Nhà nước và người tiêu dùng.

Nhà nước vẫn có thể thông báo giá cơ sở, nhưng đó chỉ được coi là một kênh thông tin, là tín hiệu để định hướng thị trường và là tín hiệu để Nhà nước điều hòa cung cầu, để thực hiện các biện pháp bình ổn giá khi thị trường có biến động bất thường.