Quan điểm này được ông Phạm Quang Vinh - nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, trưởng SOM (Senior Oficial Meeting – Quan chức Cao cấp) ASEAN trong 7 năm - đưa ra trong cuộc trao đổi với Báo Giao thông, nhân kỷ niệm 55 năm ngày thành lập ASEAN (8/8/1967 - 8/8/2022).
Từ nghi kị, chia rẽ về cùng một mái nhà
Qua 55 năm hình thành và phát triển, ông đánh giá thế nào về những thành tựu mà ASEAN đã đạt được?
Nhìn lại 55 năm ASEAN, bản thân tôi nhận thấy ASEAN đã có những bước tiến, bước trưởng thành rất lớn.
ASEAN ra đời trong bối cảnh phức tạp, thế giới đang trải qua thời kỳ Chiến tranh lạnh, còn ở Đông Nam Á nhiều nước vẫn đang xảy ra chiến tranh, giữa các nước vẫn còn có sự nghi kị, thậm chí đối đầu.
Nhưng đến giữa những năm 1990 trở đi, vượt lên trên những khác biệt của quá khứ, ASEAN đã trở thành gia đình của 10 nước với dấu mốc Việt Nam tham gia vào năm 1995, sau đó là Lào và Campuchia, Myanmar. Lần đầu tiên, khu vực ASEAN 10 nước trở về cùng xây dựng 1 ngôi nhà chung.
Khi 10 nước ngồi lại với nhau, chúng ta mới có điều kiện để chia sẻ được những kế hoạch tương lai, hướng đến ổn định, hòa bình, đóng vai trò trung tâm trong quan hệ với đối tác, xử lý các vấn đề nảy sinh trong khu vực.
Ông Phạm Quang Vinh - nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, trưởng SOM (Senior Oficial Meeting – Quan chức Cao cấp) ASEAN trong 7 năm. Ảnh: Vietnamnet
Ông đã đảm nhiệm nhiệm vụ trưởng SOM (Senior Officials Meeting) ASEAN từ cuối tháng 7/2007 đến hết tháng 1/2014, tham gia vào ít nhất 2 cột mốc chính của ASEAN: Góp phần soạn thảo nửa sau của Hiến chương ASEAN; đặt nền tảng để thành lập Cộng đồng ASEAN vào năm 2015. Ông có thể chia sẻ về những kỷ niệm đáng nhớ nhất?
Trong quá trình soạn thảo nửa đầu tiên của Hiến chương ASEAN, thế giới đều để ý xem ASEAN định đưa ra tầm nhìn như thế nào, hướng tới cộng đồng ra sao. Bản thân các nước thành viên lúc đó cũng rất băn khoăn, nên chọn mô hình là 1 tổ chức liên chính phủ hay mô hình tổ chức xuyên chính phủ như Liên minh châu Âu (EU)?
Khi vào bàn bạc, các nước đã thống nhất ASEAN sẽ là một tổ chức liên chính phủ bao gồm các quốc gia có chủ quyền và bình đẳng, mỗi quốc gia đều có quyền của mình, trên nguyên tắc ra quyết định dựa trên sự đồng thuận, không phải bằng bỏ phiếu.
Tôi tham gia vào xây dựng nửa sau của Hiến chương ASEAN, lúc đó có rất nhiều vấn đề như cách xây dựng bộ máy và câu chuyện về thúc đẩy nhân quyền. Các quốc gia trong ASEAN đều đa dạng về thể chế chính trị xã hội, văn hóa, tôn giáo và cả trình độ phát triển kinh tế, trong khi câu chuyện nhân quyền lại rất nhạy cảm.
Cuối cùng, sau rất nhiều cuộc tranh cãi, đến mức có nhiều cuộc họp phải dừng giữa chừng, ASEAN đã quyết định viết trong Điều 14 Hiến chương ASEAN với 2 đoạn rất mở, đó là: ASEAN sẽ thành lập một cơ quan về nhân quyền, trong đó chữ này không viết hoa tức là chưa có tên cụ thể; giao cho các Bộ trưởng Ngoại giao soạn thảo quy chế về cơ quan nhân quyền ASEAN.
Mãi đến sau này, ASEAN mới quyết định đặt tên cơ quan nhân quyền ASEAN là cơ quan liên chính phủ ASEAN về vấn đề nhân quyền.
Sau nhiều khó khăn, ASEAN đã xây dựng được Hiến chương với những nguyên tắc, luật chơi riêng, nhấn mạnh sự gắn kết nội khối, hướng tới xây dựng cộng đồng ASEAN, tạo ra được những định hướng với mục tiêu cụ thể.
“1 ngày 3 điểm đến” và sự linh hoạt của Việt Nam
Với sự đa dạng như vậy trong ASEAN, việc “đẽo gọt” những khác biệt cho vừa với khuôn khổ chung đã được thực hiện thế nào?
Thực ra, người ta chỉ nhìn thấy ASEAN khi có những trục trặc như việc khó đạt được đồng thuận về vấn đề này, vấn đề kia… mà họ quên mất rằng ASEAN đã đồng thuận với nhau tới 95%, thể hiện qua việc hàng hóa luân chuyển rất tốt trong khối, việc miễn thị thực tạo điều kiện thuận lợi trong đi lại giữa 10 nước thành viên hay câu chuyện cùng nhau ứng phó với dịch bệnh...
Chính phương cách hoạt động dựa trên đồng thuận, thúc đẩy quá trình tham vấn… đã gắn kết các quốc gia để cùng chia sẻ, trao đổi, từ đó bật ra những điểm chung nhất.
Chẳng hạn, ASEAN có những nguyên tắc rất lớn liên quan đến hòa bình ổn định, an ninh, an toàn, tự do hàng hải ở Biển Đông, trong đó nhấn mạnh đến luật pháp quốc tế, công ước Luật Biển và xây dựng lòng tin, không làm phức tạp khu vực.
Hay những câu chuyện mới đây về Myanmar, ASEAN cũng đạt được đồng thuận về 5 điểm, tạo ra định hướng chung không chỉ cho khu vực mà cho cả thế giới. Rồi câu chuyện liên quan đến Eo biển Đài Loan, Ukraine, ASEAN cũng có những tiếng nói riêng.
Nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Quang Vinh
ASEAN đã trải qua nhiều thăng trầm nhưng cuối cùng vẫn vượt qua, tìm được cách để gắn kết với nhau.
Theo cảm nhận trong 7 năm làm Trưởng SOM của tôi, ASEAN luôn hoạt động một cách chân thành gần gũi, các quốc gia chia sẻ với nhau về lợi ích trong khu vực như những thành viên của một ngôi nhà, một gia đình.
Khi dự trực tiếp các cuộc họp, mới thấy cách các nhà ngoại giao trao đổi với nhau với danh xưng rất thân mật, thậm chí bằng tên riêng, không phải xã giao như các hội nghị khác.
Ông nhận định như thế nào về vai trò và cách làm của Việt Nam trong việc chung tay kết nối, tạo sự đồng thuận và đưa ASEAN vươn lên đóng vai trò trung tâm của khu vực?
Việt Nam luôn chia sẻ lợi ích chung với các nước ASEAN, nguyên tắc của ASEAN. Điển hình như câu chuyện liên quan đến Biển Đông và Mê Kông, có những khác biệt, chồng lấn đòi hỏi về chủ quyền đấy nhưng Việt Nam vẫn chia sẻ với các nước.
Việt Nam rất coi trọng vai trò của ASEAN nên luôn có ý thức kết hợp hài hòa giữa lợi ích quốc gia và khu vực, tăng cường vun đắp vai trò trung tâm của ASEAN trong khu vực. Chúng ta đã và luôn làm như vậy ngay khi từ bắt tay tham gia vào ASEAN.
Trong quá trình đảm nhiệm các nhiệm vụ của ASEAN, Việt Nam cũng luôn thực hiện một cách linh hoạt và sáng tạo. Điển hình năm 2010, với Hội nghị cấp bộ trưởng ASEAN tại Đà Nẵng, nhân việc thành lập được kế hoạch tổng thể làm nền tảng cho Cộng đồng ASEAN, Việt Nam đã làm chương trình “1 ngày 3 điểm đến, ăn cơm ở 3 nước” từ Thái Lan qua Lào tới Đà Nẵng.
Đi và trải nghiệm qua 3 nước để thấy rằng nếu ASEAN trở thành cộng đồng, gắn kết với nhau về chính trị, an ninh, kinh tế, văn hóa, xã hội thì rõ ràng rất nhiều cơ hội, lợi thế cho 10 nước.
Chú trọng quan hệ, hợp tác với các nước lớn
Trong bối cảnh thế giới đang diễn biến phức tạp, cạnh tranh nước lớn và lợi ích đan xen, liệu sự đa dạng, khác biệt giữa các nước trong ASEAN có một lần nữa lại bị thử thách?
Thách thức đầu tiên phải kể đến là trong thời gian tới ASEAN sẽ phát triển ở mức cao hơn, gắn kết cao hơn về chính trị và kinh tế. Đó vừa là thuận lợi vừa là thách thức vì chúng ta phải làm sao để kéo được cả đoàn tàu với nhiều cấp độ phát triển khác nhau đi cùng một hướng.
Ông Phạm Quang Vinh tham gia một sự kiện của ASEAN năm 2011 với tư cách Trưởng SOM ASEAN Việt Nam
Về thế giới, câu hỏi đặt ra là khi toàn cầu có xu hướng chuyển đổi số - xanh - sạch nhanh hơn, liệu ASEAN có thể bắt kịp hay không? Về vấn đề nước lớn, rõ ràng cạnh tranh phức tạp hơn rất nhiều.
Trước những vấn đề đó, ASEAN cần phải chú trọng việc hợp tác, quan hệ tốt với các nước lớn, tránh bẫy “chọn bên”. Nhưng không “chọn bên” không đồng nghĩa ASEAN ngồi yên. ASEAN phải đứng trên góc độ luật pháp quốc tế, lợi ích chung của khu vực để có tiếng nói, ủng hộ cái đúng và lên tiếng với những điều gây ảnh hưởng tới khu vực.
ASEAN cũng cần phải đa dạng hóa quan hệ, mở rộng với nhiều đối tác quan trọng trong khu vực như: Hàn Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Australia, EU. Khi chơi được với tất cả đối tác như vậy, sẽ tạo được vị thế và tránh được bẫy cạnh tranh.
Cảm ơn ông!
Bình luận bài viết (0)
Gửi bình luận