Hiệu quả và hệ quả

Trong bản báo cáo gửi Đoàn giám sát, Ủy ban Thường vụ Quốc hội về dự án đầu tư, khai thác bô-xít tại Tây Nguyên của Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam, Bộ Công thương cho biết, dự án lỗ, song xét về mặt tổng thể, vẫn có hiệu quả kinh tế - xã hội!  

Không chỉ lần này, lời khẳng định "hiệu quả" đã từng được cơ quan này lặp đi lặp lại trong nhiều bản báo cáo trước đó.

Trên lý thuyết cũng như thực tế, một dự án đầu tư, trước hết phải có hiệu quả kinh tế - tài chính (có lợi nhuận), thì mới có hiệu quả kinh tế - xã hội. Do vậy, thật khó để tìm được dự án nào cho phép lỗ tới gần chục năm liên tục, như dự án khai thác bauxite của TKV. Phần thuế từ thu nhập doanh nghiệp, phải chờ đến "thì tương lai" đã đành, đến các khoản thuế, phí khai thác tài nguyên, khoáng sản, môi trường, Nhà nước cũng đang đứng trước khả năng phải miễn, giảm, nếu đề xuất của Bộ Công thương được Quốc hội chấp thuận! Như vậy, "hiệu quả" ở đây, rõ ràng được xét theo tiêu chí riêng của Bộ Công thương, chứ không phải theo các chuẩn mực thị trường.

Trong khi nhiều lợi ích cho Nhà nước, xã hội còn mù mịt thì dự án đã phát sinh một số tác động theo hướng tiêu cực, rõ nhất là câu chuyện giao thông. Theo đó, tuyến đường vận chuyển bauxite từ Tây Nguyên đến một số điểm tiêu thụ, thời gian qua đã, đang và sẽ tiếp tục đối mặt với tình trạng xuống cấp, do thường xuyên phải "cõng" các xe chở nguyên liệu, bauxite có trọng tải lớn, lưu lượng dày đặc. Theo cam kết ban đầu, TKV sẽ phải có trách nhiệm đầu tư, nâng cấp các tuyến đường này, song đến nay, lời hứa vấn chỉ là... lời hứa. Trong trường hợp này, trách nhiệm của TKV với tuyến đường, gắn với lợi ích của cả cộng đồng, người tham gia giao thông, chứ không dừng ở lợi ích của chính tập đoàn trong việc vận chuyển hàng hóa.

Do vậy, thay vì đánh giá "hiệu quả" khá mơ hồ như kiểu Bộ Công thương, các cơ quan quản lý phải cân nhắc kỹ lưỡng  việc cấp phép mỗi dự án đầu tư. Theo đó, dự án ra đời, ngoài ý nghĩa về mặt kinh tế, nhất thiết không thể để lại những hệ quả xã hội, mà vấn đề an toàn giao thông, như trường hợp này, chỉ là một khía cạnh.

Xuân Thu