Hoá giải khó khăn, tạo sức bật đưa doanh nghiệp giao thông Việt vươn tầm quốc tế

Báo Giao thông vừa tổ chức toạ đàm: "Doanh nghiệp ngành GTVT với sự nghiệp phát triển kết cấu hạ tầng giao thông và hội nhập quốc tế" và cho ra mắt cuốn sách "Tổng quan nhà thầu hạ tầng giao thông Việt Nam - Những doanh nghiệp đi trước mở đường". Sự kiện đặc biệt này như một món quà Báo Giao thông dành tặng các doanh nghiệp, doanh nhân nhân Ngày Doanh nhân Việt Nam (13/10).

Sự kiện có sự tham dự của lãnh đạo Bộ GTVT, đại diện các cơ quan chức năng và hơn 20 doanh nghiệp lớn trong lĩnh vực hạ tầng giao thông.

Cơ hội lớn nhưng năng lực còn hạn chế

Mở đầu toạ đàm với bài tham luận Tổng quan về vai trò, sự đóng góp của đội ngũ doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông Việt Nam - Cơ hội và Thách thức, TS. Phạm Hoài Chung, Phó Viện trưởng phụ trách Viện Chiến lược và Phát triển GTVT cho biết: Những năm qua, với sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị, sự ủng hộ của nhân dân và sự nỗ lực của các doanh nghiệp, nhà thầu giao thông, diện mạo hạ tầng giao thông Việt Nam ngày càng phát triển cả về số lượng và chất lượng.

Nhiều công trình giao thông quy mô lớn, hiện đại đã đưa vào khai thác, góp phần quan trọng vào việc tăng sức cạnh tranh của nền kinh tế và hội nhập kinh tế quốc tế.

Từ xếp thứ hạng 95/144 về năng lực cạnh tranh năm 2011 đến năm 2019, năng lực cạnh của Việt Nam đã tăng lên 67/137.

Cùng trong khoảng thời gian ấy, khối lượng vận tải tăng trưởng gấp 1,5 lần, chi phí logistics được kéo giảm từ 21% xuống 16,8%.

Theo ông Chung, Nghị quyết đại hội lần thứ XIII của Đảng và Chiến lược phát triển KT-XH 10 năm 2021 - 2030 đã xác định phát triển hạ tầng giao thông là một trong ba đột phá chiến lược với mục tiêu "Đến năm 2030, phấn đấu cả nước có khoảng 5.000 km đường bộ cao tốc, trong đó đến năm 2025 hoàn thành đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía Đông".

"Cơ hội là rất lớn, song, thẳng thắn nhìn nhận, doanh nghiệp giao thông Việt Nam hiện nay còn đứng trước nhiều thách thức như: Quy mô nhiều doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông còn hạn chế, chưa độc lập hoặc đứng đầu liên danh tham gia đấu thầu các dự án lớn theo hình thức đấu thầu quốc tế; Năng lực cạnh tranh quốc tế thấp, chưa tham gia đấu thầu nhiều các dự án có tính chất kỹ thuật cao, công nghệ mới, đặc biệt là gói thầu đường sắt tốc độ cao, đường sắt đô thị; Khan hiếm về nguồn nhân lực...", ông Chung nói và cho rằng, những thách thức ấy đòi hỏi các doanh nghiệp trong nước cần bám sát lĩnh vực, ngành nghề có nhu cầu phát triển mạnh trong tương lai đến 2030 và 2050, ưu tiên đến các dự án đường bộ cao tốc, đường sắt tốc độ cao; đường sắt đô thị.

Việc hình thành các doanh nghiệp mạnh về xây dựng công trình cần được nghiên cứu thực hiện trên cơ sở mua bán, sáp nhập các doanh nghiệp (M&A) để hình thành nên các Tập đoàn lớn đa ngành về xây dựng công trình

"Các cơ quan quản lý Nhà nước cũng cần thường xuyên rà soát, cập nhật, điều chỉnh các cơ chế chính sách hỗ trợ để doanh nghiệp giao thông có nhiều cơ hội hơn trong việc tham gia xây dựng các dự án trọng điểm", ông Chung chia sẻ.

Ưu tiên ứng dụng công nghệ mới

Nhìn lại hành trình phát triển của khối doanh nghiệp giao thông Việt Nam, tham luận tại hội nghị, câu chuyện được ông Trần Quốc Bảo, Phó tổng giám đốc Tổng công ty Tư vấn thiết kế GTVT (TEDI) nhắc đến chính là sự vươn lên làm chủ công nghệ thi công của nhà thầu nội.

"Với kết cấu cầu đặc biệt (cầu vòm, dây văng), nếu trước đây, chúng ta phải nhờ sự hỗ trợ của tư vấn, nhà thầu nước ngoài thông qua các dự án ODA thì hiện tại, kỹ sư, công nhân Việt Nam đã có thể tự thiết kế, làm chủ công tác xây dựng những công trình cầu vòm có khẩu độ tới 200m, cầu dây văng có khẩu độ đến 350m và đang tiếp tục vươn tới những khẩu độ lớn hơn.

Trong lĩnh vực xây dựng hầm, sau khi tiếp cận công nghệ NATM ở hầm Hải Vân, chúng ta đã làm chủ công nghệ, ứng dụng thành công ở hầm Đèo Ngang và nhiều công trình khác trong đó có một loạt hầm lớn trên cao tốc Bắc-Nam với chiều dài từ 1000 - 3000m như: hầm Thần Vũ (dự án cao tốc Diễn Châu - Bãi Vọt), hầm Núi Vung (dự án Cam Lâm - Vĩnh Hảo), hầm số 3 (dự án cao tốc Quảng Ngãi - Hoài Nhơn) đang triển khai.

Nhìn nhận chiến lược phát triển giao thông giai đoạn tới của đất nước vẫn "rộng cửa" với doanh nghiệp giao thông khi để đáp ứng mục tiêu Đại hội Đảng 13 đề ra, từ nay tới năm 2030 cần tiếp tục khởi công xây dựng thêm khoảng trên 2000km đường cao tốc, các tuyến đường bộ ven biển, các dự án nâng cấp quốc lộ; Một số đoạn ưu tiên của đường sắt tốc độ cao Bắc-Nam sẽ được khởi công, song, theo ông Bảo, đây là các dự án có tính chất phức tạp và hoàn toàn mới.

Các doanh nghiệp trong ngành cần có sự đầu tư nghiên cứu, ứng dụng công nghệ mới, chuẩn bị nguồn lực về con người và tài chính để sẵn sàng nắm bắt cơ hội.

Trong đó, cần lưu ý tổ chức xây dựng, vận hành các hệ thống thu thập, phân tích thông tin dữ liệu lớn làm cơ sở cho các hệ thống điều khiển giao thông tự động; Số hóa công tác xây dựng hạ tầng giao thông bằng cách từng bước ứng dụng mô hình thông tin công trình (BIM), tiến tới xây dựng những công trình không dùng bản vẽ, tự động hóa một số khâu trong xây dựng (điều khiển tự động máy móc thiết bị, giám sát tự động..) nhằm giảm chi phí và thời gian xây dựng...

Lấy hiệu quả công việc làm được đo

Tham luận tại toạ đàm dưới góc độ một doanh nghiệp lớn trong lĩnh vực đầu tư xây lắp giao thông, điều làm cho ông Hồ Minh Hoàng, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Đèo Cả trăn trở là trong bối cảnh các doanh nghiệp/nhà thầu nội đang nỗ lực kết nối, tăng cường hợp tác, học tập các mô hình tối ưu sản xuất; Mạnh tay đầu tư đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, áp dụng thành tựu khoa học công nghệ tiên tiến, đón đầu xu thế để cống hiến, tham gia xây dựng hiện đại hoá hạ tầng giao thông đất nước thì đâu đó, vẫn còn những luồng thông tin bất lợi, thiếu khách quan, ảnh hưởng đến đà phát triển.

"Riêng về phía Đèo Cả, đâu đó vẫn còn những bình luận "Đèo Cả ôm khối nợ khủng" hoặc nâng cao quan điểm "Tập đoàn Đèo Cả nợ 31.000 tỷ, loạt công trình trọng điểm sẽ ra sao.

Chia sẻ với quý vị chúng tôi là nhà đầu tư hạ tầng giao thông, những dự án chúng tôi tham gia đều có quy mô rất lớn lên đến hàng chục nghìn tỷ đồng, việc dư nợ ở các ngân hàng là hoàn toàn bình thường, chúng tôi vẫn hoàn thành các cam kết, nghĩa vụ thanh toán cho ngân hàng", ông Hoàng nói và cho biết, cho đến hiện tại, Đèo Cả vẫn vững tay chèo, lấy lợi ích đất nước, lợi ích nhân dân làm tối thượng, lấy hiệu quả công việc làm thước đo, không ngừng đổi mới để cho ra bằng được sản phẩm cụ thể ngày càng tốt hơn.

Cải thiện định mức, tạo nền tảng tài chính cho nhà thầu

Sau những bài tham luận đánh giá tổng quan về bức tranh nhà thầu Việt Nam. Trong khuôn khổ toạ đàm, đại diện nhiều doanh nghiệp giao thông lớn đã đưa ra quan điểm và hiến kế xây dựng cơ chế, chính sách, tạo hành lang thông thoáng cho doanh nghiệp phát triển.

Với vai trò điều phối toạ đàm, ông Nguyễn Bá Kiên, Tổng biên tập Báo Giao thông đã gợi mở hàng loạt các vấn đề nóng đang là trăn trở của các doanh nghiệp xây lắp hạ tầng giao thông hiện nay. 

Từ việc nhận diện vị trí, thách thức, những giải pháp đưa đội ngũ nhà thầu giao thông Việt Nam có thể cạnh tranh sòng phẳng với nhà thầu nước ngoài đến việc phân tích, đánh giá và đề xuất để "hâm nóng" lại các dự án PPP giao thông.

Chia sẻ tại toạ đàm, Thiếu tướng Nguyễn Hữu Ngọc, Tổng giám đốc Tổng công ty Xây dựng Trường Sơn cho rằng, các dự án cao tốc quy mô đã được Chính phủ cho phép phân chia giá trị từ 2.000-10.000 tỷ đồng giúp doanh nghiệp tăng nội lực, có bộ hồ sơ tài chính nhằm tiến tới xa hơn đủ đấu thầu quốc tế.

"Giai đoạn 2021-2030, để các doanh nghiệp trong nước trưởng thành, vươn tầm như quốc tế, Chính phủ cũng cần quan tâm xây dựng một số doanh nghiệp tư nhân dẫn dắt thị trường xây lắp để tăng sức cạnh tranh", ông Ngọc nói.

Nhằm tăng khả năng cạnh tranh của nhà thầu Việt Nam, điều chỉnh định mức đơn giá cũng là một trong những giải pháp được lãnh đạo Tổng công ty Trường Sơn đặc biệt nhấn mạnh.

Nêu quan điểm về đề xuất trên, ông Nguyễn Thanh Vân, Phó cục trưởng Cục Quản lý đầu tư xây dựng thừa nhận, định mức đơn giá áp dụng cho dự án giao thông hiện nay chưa được như kỳ vọng.

Ví dụ điển hình là đơn giá nhân công hiện cao lắm cũng chỉ 300.000 đồng nhưng thực tế, giá doanh nghiệp phải đi thuê phải từ 400.000-500.000 đồng.

Câu hỏi đặt ra là tại sao hệ thống định mức đơn giá vẫn chưa bám sát thực tiễn? Ông Vân đặt câu hỏi và cho rằng, một trong những lý do chính có thể kể đến, hầu hết vật liệu thi công dự án giao thông lớn hiện nay là vật liệu thông thường, phải lấy báo giá của địa phương.

Khó ở chỗ, thời điểm lập dự án, dự toán, nhu cầu khối lượng vật liệu chưa thể được dự báo chính xác, giá vật liệu ở địa phương cũng chưa bị đẩy lên cao khi các dự án giao thông lớn triển khai ồ ạt.

Theo ông Vân, thời điểm xây dựng trình ban hành Thông tư 12, Bộ GTVT đã phối hợp với Bộ Xây dựng rà soát hơn 1.000 định mức.

Hiện nay, hệ thống định mức cũng được lực lượng tư vấn có trách nhiệm rà soát, xây dựng định mức chưa có hoặc chưa phù hợp trong quá trình triển khai dự án.

"Cục Quản lý đầu tư xây dựng sẽ tiếp tục phối hợp rà soát, sớm lập lại các định mức để đơn giá áp dụng trong đầu tư xây dựng dự án giao thông sớm được điều chỉnh sát với thực tiễn", ông Vân cho hay.

Xây dựng cơ chế sòng phẳng, "phá băng" thị trường đầu tư PPP giao thông

Sau phiên thứ nhất với chủ đề "Doanh nghiệp xây lắp giao thông đang ở đâu", phiên thứ hai "Khơi thông dòng vốn, tăng sức sống đầu tư PPP" cũng nhận được sự quan tâm rất lớn của các doanh nghiệp xây lắp giao thông.

Là doanh nghiệp tham gia 3 dự án BOT (cao tốc Pháp Vân - Cầu Giẽ, cầu Bạch Đằng, Hạ Long - Vân Đồn), ông Phạm Văn Khôi, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc Công ty CP Đầu tư và xây dựng giao thông Phương Thành bày tỏ quan điểm, huy động nguồn vốn tư nhân vào cơ sở hạ tầng rất khó. Do vậy, khơi thông nguồn vốn PPP, để xã hội hóa đầu tư giao thông là rất cần thiết.

Lý giải thực tế giai đoạn 2011-2015 và 2015-2020, các dự án giao thông huy động tốt nguồn vốn PPP, song, thời gian qua, việc huy động lại vô cùng khó, ông Khôi thẳng thắn nhận định, nguyên nhân chính nằm ở hành lang pháp lý.

Theo ông Khôi, Luật PPP đưa ra tương đối đầy đủ nhưng thực hiện về phía các nhà đầu tư toàn "lép vế" so với cơ quan quản lý Nhà nước.

Đơn cử, các điều khoản điều chỉnh hợp đồng, điều chỉnh giá trong Luật PPP đều có quy định nhưng không bao giờ thực hiện và muốn thực hiện phải xin qua nhiều cấp.

Một khó khăn nữa trong hút nguồn vốn PPP cũng được ông Khôi chỉ ra đó là ngoài tiềm lực nhà đầu tư bỏ ra 15-30% so vốn chủ sở hữu, còn lại là vay từ 70-85% vốn ngân hàng hoặc các tổ chức tín dụng.

Tuy nhiên, lãnh đạo Công ty Phương Thành cũng thừa nhận, nguồn vốn vay ngân hàng sẽ không chịu rủi ro mà nhà đầu tư phải chấp nhận xoay xở. Thực tế này đòi hỏi cơ quan tư vấn thiết kế cần tính toán sát phương án tài chính với thời gian thu phí dao động khoảng 15-20 năm. Nếu việc hoàn vốn quá dài, ngân hàng sẽ "vẫy tay chào".

Chia sẻ với trăn trở của doanh nghiệp, theo ông Lê Kim Thành, Cục trưởng Cục Đường cao tốc Việt Nam, giai đoạn 2011-2015 thu hút đầu tư nhiều dự án PPP, trong đó Bộ GTVT là 72 dự án chủ yếu theo hình thức BOT huy động 252.000 tỷ đồng. Mạng lưới kết cấu và kết cấu hạ tầng được nâng lên đáng kể.

Thế nhưng, giai đoạn 2016-2020, chỉ có 4 dự án thực hiện theo hình thức PPP với tổng giá trị đầu tư 26.000 tỷ đồng.

Từ năm 2020 đến nay, Luật PPP ra đời và hiệu lực từ 1/1/2021, có 6 dự án phê duyệt chủ trương theo phương thức PPP và đang triển khai các bước lựa chọn nhà đầu tư.

Một trong những nguyên nhân được lãnh đạo Cục Đường cao tốc đưa ra là Luật PPP hiện tại còn một số quy định chưa phù hợp.

"Theo Điều 82 của Luật PPP, doanh nghiệp thu vượt 132% thì chia sẻ 50% cho Nhà nước. Song, nếu doanh nghiệp sụt giảm dưới 50% doanh thu thì phải trình qua nhiều cấp và huy động nguồn để bù đắp doanh thu đó", ông Thành dẫn chứng và cho biết, tháo gỡ khó khăn này, thực hiện chỉ đạo của Bộ GTVT, Cục Đường cao tốc VN đang trình Thủ tướng xử lý các dự án BOT giao thông, tạo niềm tin cho các nhà đầu tư.

Đồng tình ý kiến của doanh nghiệp, ông Trần Chủng, Chủ tịch Hiệp hội các nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ VN cho rằng, mối quan hệ giữa cơ quan có thẩm quyền và nhà đầu tư chưa thực sự là đối tác, chưa thực sự bình đẳng trong triển khai đầu tư đối tác công tư, làm nguội lạnh khát vọng của các nhà đầu tư.

Ông Chủng cho biết, Hiệp hội đã rà soát, tập hợp những khó khăn, vướng mắc, bất cập trong Luật PPP hiện nay để đề xuất sửa đổi Luật PPP.

"Quốc hội, Chính phủ cần lắng nghe các nhà đầu tư để rà soát, chỉnh sửa các cơ chế, chính sách để phù hợp với thực tiễn, tạo thuận lợi trong triển khai", ông Chủng nói.

Phát biểu tại tọa đàm, Thứ trưởng Bộ GTVT Lê Đình Thọ gửi lời chúc mừng, tri ân đến các doanh nghiệp ngành GTVT đã đóng góp công sức không nhỏ cho sự phát triển của ngành, của đất nước.

Theo Thứ trưởng, các vấn đề mà doanh nghiệp ngành GTVT đặt ra trong tọa đàm rất đúng, rất trúng, những băn khoăn, trăn trở rất thật.

Những kiến nghị về hạn chế, tồn đọng trong cơ chế, chính sách mà các doanh nghiệp nêu ra, với trách nhiệm là cơ quan quản lý, Bộ GTVT sẽ xem xét, nghiên cứu để có những giải pháp tháo gỡ.

Hiện nay, Bộ GTVT đang xây dựng, tham mưu Chính phủ trình Quốc hội dự thảo Luật Đường bộ, trong đó có một chương về đường cao tốc, đề nghị các doanh nghiệp là những người thực hiện trong thực tế cần tập trung nghiên cứu để có những góp ý vừa đúng, vừa trúng, Bộ GTVT sẽ xem xét, tiếp thu để hoàn thiện cho phù hợp", Thứ trưởng nhấn mạnh.

Mời xem phóng sự Doanh nghiệp xây lắp và hành trình phát triển giao thông đất nước

Lần đầu tiên ra mắt cuốn sách Tổng quan nhà thầu hạ tầng giao thông Việt Nam 

Sau chương trình toạ đàm bàn luận vấn đề đầy sôi nổi, lễ ra mắt và trao tặng cuốn sách "Tổng quan nhà thầu hạ tầng giao thông Việt Nam - Những doanh nghiệp đi trước mở đường" đã được tổ chức.

Ấn phẩm lần đầu tiên được Báo Giao thông thực hiện và xuất bản thể hiện sự đồng hành của Báo với sự quyết tâm "vươn ra biển lớn", chinh phục những công trình thế kỷ của các doanh nghiệp giao thông Việt.

Với cấu trúc gồm 3 phần nội dung chính, 348 trang, cuốn sách là tập hợp các bài viết tổng quan về tình hình đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng giao thông của đất nước.

Ấn phẩm nói lên những kỳ vọng sự mở cửa trong cơ chế chính sách của các doanh nghiệp giao thông; Là những dòng chia sẻ về chuyện đời, chuyện nghề của những lãnh đạo doanh nghiệp, nhà thầu hạ tầng giao thông - những đơn vị đang nỗ lực "đi trước mở đường" để tạo động lực cho đất nước phát triển.

Sau khi xuất bản, cuốn sách cũng đã được chuyển đổi số để phục vụ tra cứu thông tin một cách dễ dàng về các nhà thầu lĩnh vực hạ tầng giao thông tại Việt Nam.

Mời xem phim giới thiệu sách Những doanh nghiệp đi trước mở đường: