Mưu trí giành quyền điều hành FIR Hồ Chí Minh

Tại Bảo tàng Hàng không dân dụng Việt Nam (phố Nguyễn Sơn, Hà Nội) có một bức ảnh chụp Phó Thủ tướng Phan Văn Khải phát biểu tại Lễ kỷ niệm 50 năm ngày thành lập Tổ chức Hàng không dân dụng Quốc tế (ICAO).

Đây cũng là ngày Việt Nam tiếp nhận Vùng thông báo bay phía Nam (FIR Hồ Chí Minh) do ICAO giao đảm nhiệm vào ngày 5/12/1994.Bức ảnh không những ghi lại một sự kiện quan trọng với hàng không Việt Nam mà còn là một dấu mốc trọng đại về việc khẳng định chủ quyền quản lý vùng trời và vùng biển phía Nam của đất nước.

Kỳ I: Âm mưu chia lại vùng trời

Sau khi ngụy quyền Sài Gòn sụp đổ, nhiều nước âm mưu chính thức hóa những vùng trách nhiệm tạm thời được Tổ chức Hàng không dân dụng quốc tế (ICAO) phân chia trên Biển Đông.

Khôn khéo giữ nguyên hiện trạng FIR Sài Gòn

Khi miền Nam chưa giải phóng, vùng thông báo bay ở phía Nam Việt Nam mang tên là FIR Sài Gòn, do Trung tâm Kiểm soát đường dài Sài Gòn điều hành.

Vùng thông báo bay này được tính từ Vĩ tuyến 17 xuống tới 7 vĩ độ Bắc, kéo từ biên giới Việt - Lào, Việt - Campuchia ra tới 114 độ kinh tuyến Đông, tức là bao gồm cả vùng trời miền Nam Việt Nam và cả vùng trời rộng lớn thuộc Biển Đông.

Lãnh đạo Tổng công ty Quản lý bay VN cho biết, FIR Sài Gòn được thiết lập tại Hội nghị Không vận Trung Đông - Đông Nam năm 1959. FIR Sài Gòn lúc này bao gồm cả vùng trời chủ quyền quốc gia và vùng trời trên công hải quốc tế ở Biển Đông.

Tháng 4/1975, trước sự sụp đổ của ngụy quyền Sài Gòn, lo ngại về sự bế tắc giao lưu hàng không trong khu vực khi miền Nam Việt Nam được giải phóng, ICAO đã vạch ra một kế hoạch ứng phó gồm thiết lập các đường bay trên Biển Đông, đồng thời phân chia phần công hải trên Biển Đông của FIR Sài Gòn thành ba vùng trách nhiệm tạm thời (gọi là AOR) giao cho ba trung tâm kiểm soát đường dài Bangkok, Singapore và Hồng Kông điều hành.

Sẽ không có gì đáng nói nếu không có chuyện năm 1983, tại Hội nghị Không vận khu vực châu Á - Thái Bình Dương lần thứ 2 (RAN 2) họp tại Singapore, vì lợi ích kinh tế, một số nước trong khu vực có ý đồ đòi biến vùng trách nhiệm tạm thời của ICAO phân chia trên Biển Đông thuộc FIR Hồ Chí Minh thành vùng trách nhiệm chính thức do các nước này quản lý.

Hay nói cách khác, các nước này đã đề xuất sáp nhập phần lớn FIR Hồ Chí Minh vào FIR của họ. Điều này cũng đồng nghĩa với việc FIR Hồ Chí Minh có nguy cơ mất một phần lớn vùng công hải trên Biển Đông.

Sinh thời, cố Cục trưởng Cục Hàng không dân dụng VN Nguyễn Hồng Nhị nhiều lần khẳng định “đó là một vùng trời rất “béo bở”.

Nước nào cũng muốn giành quyền kiểm soát bay. Họ đưa ra hàng loạt lý do có vẻ rất logic rằng, Việt Nam không có khả năng quản lý một FIR rộng lớn trên Biển Đông vì thiếu thiết bị máy móc.

Trình độ các kiểm soát viên không lưu của ta không đáp ứng tiêu chuẩn của ICAO (hồi đó ta hầu như chưa có một kỹ sư kiểm soát không lưu nào).

Ngay cả lý do kế hoạch tạm thời của ICAO đã kéo dài 8 năm, cần phải chính thức hóa cũng được họ mang ra hội nghị.

Trước tình hình trên, Đảng và Chính phủ ta đã chỉ đạo đoàn đại biểu hàng không dân dụng Việt Nam tại diễn đàn Hội nghị RAN 2 phải khéo léo, kiên quyết đấu tranh nhằm giữ nguyên trạng các vùng trách nhiệm lâm thời mà ICAO đã xác lập vào tháng 4/1975.

Cũng theo ông Nhị, đoàn Việt Nam do đồng chí Trần Mạnh, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Hàng không dân dụng VN dẫn đầu đã cương quyết, khôn khéo để giữ nguyên hiện trạng FIR Sài Gòn và ủng hộ kế hoạch tạm thời của ICAO để có thời gian cho Việt Nam khôi phục FIR. Sau này nhìn lại, có thể thấy đây là một thắng lợi quan trọng của đoàn Việt Nam tại Hội nghị RAN 2.

Sớm khẳng định quyền kế thừa kiểm soát

Không phải chỉ đến khi các nước lân cận âm mưu giành quyền quản lý vùng thông báo bay thuộc vùng công hải của Việt Nam trên Biển Đông thì Việt Nam mới nghĩ đến việc khôi phục FIR Sài Gòn.

Thực tế, ngay từ sau ngày giải phóng miền Nam, năm 1977, chúng ta đã có chủ trương đấu tranh giành lại quyền kiểm soát vùng thông báo bay Sài Gòn cũ và đổi tên là vùng thông báo bay Hồ Chí Minh.

Sau khi giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, để xác lập chủ quyền vùng trời phía Nam và đảm bảo an toàn cho các máy bay trong nước và nước ngoài hoạt động qua vùng trời Việt Nam, đặc biệt là vùng trời phía Nam, Cục Hàng không dân dụng Việt Nam đã soạn thảo ngay Quy chế tạm thời cho các nước khi có máy bay đi qua vùng trời miền Nam Việt Nam, trong vùng thông báo bay Sài Gòn (FIR Sài Gòn).

Quy chế tạm thời này đã được Chính phủ Cách mạng lâm thời miền Nam Việt Nam công bố vào ngày 15/5/1975 thay thế các quy chế trước đây của chính quyền Việt Nam cộng hòa đã bị giải thể.

Ý thức được tầm quan trọng trong việc giành quyền kiểm soát đối với FIR Sài Gòn, Cục Hàng không dân dụng Việt Nam đã sớm báo cáo lãnh đạo Đảng và Nhà nước về vấn đề này.

Do đó, từ năm 1978, trong các văn kiện ngoại giao của Việt Nam gửi đến ICAO, FIR Sài Gòn được đổi tên thành FIR Hồ Chí Minh, như một tuyên bố ngoại giao gián tiếp khẳng định quyền kế thừa kiểm soát của Việt Nam đối với vùng trời này.

Nỗ lực khôi phục và từng bước phát triển hàng không Việt Nam, đầu tháng 3/1980, hàng không dân dụng Việt Nam chính thức trở thành thành viên của Tổ chức Hàng không dân dụng quốc tế ICAO.

“Chuyên gia ICAO cùng với Việt Nam đã xây dựng một số đề án về nâng cấp ngành Hàng không Việt Nam. Tuy nhiên, việc triển khai đề án rất chậm chạp do nguồn tài chính đóng góp từ phía Việt Nam cho đề án không đáp ứng đủ. Một số cơ quan liên quan chưa thấy hết tầm quan trọng của việc đòi lại FIR nên cũng chậm giải quyết các đề xuất”, ông Nhị kể lại.

Hành trình giành lại quyền điều hành FIR Hồ Chí Minh