Nông sản tắc ở cửa khẩu: Vì sao nông dân miền Tây chưa mặn mà "chuẩn GAP"?

Nguyên nhân chủ quan khiến hàng hóa, nông sản ùn tắc tại các cửa khẩu biên giới của chúng ta thời gian qua là có một bộ phận không nhỏ các doanh nghiệp vẫn đang xuất khẩu nông sản qua các cửa khẩu phụ (xuất khẩu theo đường tiểu ngạch). Nhưng muốn xuất khẩu chính ngạch thì nông sản phải đạt tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, có chứng nhận GAP…

Muôn vàn khó khăn

Theo Sở NN&PTNT tỉnh Vĩnh Long, giai đoạn năm 2016 đến nay, lũy kế toàn tỉnh có trên 1.572 ha diện tích các loại cây trồng sản xuất chuẩn GAP (VietGAP, GlobalGAP), hữu cơ, an toàn thực phẩm. Trong đó, cây lúa 359 ha; cây rau màu 381 ha; cây ăn trái 832 ha. Bên cạnh đó, có một ít diện tích nuôi trồng thủy sản đạt chứng nhận tương đương GAP.

Trong 13 cơ sở trồng trọt được chứng nhận tiêu chuẩn GAP và tương đương GAP có 5 cơ sở trồng màu, 8 cơ sở trồng cây ăn trái. Tổng diện tích chứng nhận đạt khoảng đối với cây màu diện tích 55,1 ha, sản lượng khoảng 41.289,8 tấn (chủ yếu là khoai lang, nấm tươi, rau, lúa gạo, bao gồm các cơ sở chế biến). Đối với cây ăn trái đạt chứng nhận có tổng diện tích là 130,9ha, sản lượng khoảng 5.713 tấn. Sản phẩm chủ yếu là sầu riêng, cam sành, nhãn edaw, thanh long, bưởi Năm Roi, cam xoàn. Tuy nhiên, diện tích này rất ít so với tổng diện tích cây ăn trái của tỉnh.

Ông Nguyễn Tấn Phát - Chi hội trưởng Hội Nông dân ấp Mỹ Phước 1 (xã Mỹ Hòa, thị xã Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long) chia sẻ, trước đó nông trồng bưởi Năm Roi đặc sản cũng sản xuất theo mô hình VietGAP. Tuy nhiên, sản xuất theo mô hình không lâu, vì nhiều lý do khác nhau, nhưng chủ yếu là chính sách hỗ trợ và lợi nhuận kém hiệu quả nên bà con nông dân dừng sản xuất theo mô hình này mà tự sản xuất. Đứng trước những khó khăn, nhất là về nguồn vốn ưu đãi khó tiếp cận, nhiều hộ nông dân trên địa bàn đã thích ứng với tình hình mới, cụ thể giảm diện tích sản xuất khi giá phân bón tăng cao.

Theo ông Phát, năm nay nông dân trồng bưởi Năm Roi rất khó có lợi nhuận, bởi giá 1 tấn bưởi chỉ đủ mua được vài bao phân bón và thuốc phun xịt. Chỉ tính riêng gia đình ông, với gần 8 công (1 công = 1.000 m2) trồng bưởi, mỗi năm thu hoạch trên 30 tấn trái thì năm nay giảm đến 60% sản lượng.

“Chúng tôi rất cần một chính sách hỗ trợ bền vững về nguồn với ưu đãi sản xuất cũng kết nối đầu ra, bao tiêu sản phẩm với giá ổn định để nông dân an tâm sản xuất”, ông Phát mong muốn.

Tương tự, ông Nguyễn Văn Thuận, Chủ nhiệm Canh Tân Hội Quán (xã An Nhơn, huyện Châu Thành, tỉnh Đồng Tháp) cho biết, thời gian qua giá phân bón tăng cao nên khiến nông dân trồng nhãn gặp khó. Trong đó có việc tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi phục vụ cho sản xuất nông nghiệp hiện nay cũng là điều đáng bàn, bởi kết nối đầu ra không ổn định nên nông dân còn nhiều lo ngại, không dám đầu tư nhiều.

Hiện, Hội quán có 100 hộ dân liên kết sản xuất nhãn theo quy trình VietGAP với diện tích hơn 113 ha được cấp giấy chứng nhận VietGAP. Qua các buổi họp trực tuyến, ngành Nông nghiệp của tỉnh Đồng Tháp cũng khuyến khích nông dân chuyển sang dùng phân bón hữu cơ để sản xuất trái cây sạch, cung ứng cho các doanh nghiệp nước ngoài với giá cao.

Làm sao để không phải "giải cứu"?

Theo ông Thuận, toàn xã An Nhơn có khoảng 900 ha trồng nhãn, mỗi vụ thu hoạch khoảng 18.000 tấn. Vào đợt cao điểm của dịch Covid-19 nên việc tiêu thụ nhãn của bà con nông dân bị ảnh hưởng, Hội quán và HTX đã phải liên kết “giải cứu” trên 450 tấn nhãn ùn ứ cho bà con vào thời điểm đó. Hiện, giá nhãn thu mua tại các nhà vườn dao động từ 10.000 - 12.000 đồng/kg - với giá này, nông dân không có lãi. Để thích ứng, giảm chi phí, hiện nông dân đã hạn chế tối đa phân bón hóa học và chuyển sang dùng phân hữu cơ bón cho cây.

Nói về tình hình đầu tư, hỗ trợ nông dân sản xuất đạt chuẩn GAP phục vụ thị trường xuất khẩu, ông Trương Thành Dãnh - Giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Vĩnh Long cho biết, hàng năm thông qua các chương trình, dự án khuyến nông đầu tư các mô hình điểm sản xuất cây trồng đạt chứng nhận GAP. Một số diện tích có tái chứng nhận GAP (khi hết hạn) thông qua liên kết tiêu thụ với doanh nghiệp (như bưởi, xoài, thanh long…).

Toàn tỉnh Vĩnh Long có 24 cơ sở (trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản) được chứng nhận các tiêu chuẩn sản xuất còn hiệu lực. Vùng nguyên liệu xuất khẩu đạt các tiêu chuẩn GAP nhìn chung chiếm tỷ lệ rất nhỏ so với nhu cầu, đây được xem là vấn đề hết sức trăn trở. Hiện nay phần lớn nông dân đã chú trọng đến sản xuất đảm bảo an toàn thực phẩm như đảm bảo thời gian cách ly thuốc BVTV trước thu hoạch, sử dụng nhiều phân, thuốc sinh học… Do đó, việc thực hiện các quy trình sản xuất, ghi chép, đầu tư hạ tầng để đạt chứng nhận không khó.

Theo ông Dãnh, một số sản phẩm tái chứng nhận GAP, có giá cả, tiêu thụ tốt là những sản phẩm có liên kết doanh nghiệp bắt buộc có chứng nhận để doanh nghiệp cung cấp cho thị trường mục tiêu, thị trường ngách của doanh nghiệp. Tuy nhiên, nhiều sản phẩm không mở rộng diện tích, tái chứng nhận GAP có nguyên nhân chủ yếu là yêu cầu của thị trường tiêu thụ.

Do lâu nay, thị trường tiêu thụ nông sản xuất khẩu đòi hỏi phải có đạt chứng nhận GAP chưa nhiều (do xuất tiểu ngạch là chính); thị trường nội địa chưa yêu cầu cao do chỉ bán qua các chợ truyền thống chiếm tỷ trọng lớn. Bên cạnh đó là thiếu liên kết tiêu thụ với giá cả rõ ràng, khi bán giá cả giữa sản phẩm đạt GAP và sản phẩm cùng loại không có sự chênh lệch nhiều; chi phí tái chứng cũng làm người dân e ngại, trong khi giá bán không chênh lệch.

Có thể nói, xây dựng vùng nguyên liệu đáp ứng các yêu cầu thị trường về an toàn thực phẩm, truy xuất được nguồn gốc, đạt các tiêu chuẩn GAP, kể cả GlobalGAP và hữu cơ đang là vấn đề bức xúc để đa dạng hóa thị trường tiêu thụ nông sản; để nông sản của tỉnh nói riêng và cả nước nói chung, khai thác hiệu quả các hiệp định thương mại đã ký kết.

Để ngành Nông nghiệp tỉnh phát triển bền vững, ngành Nông nghiệp Vĩnh Long đã tham mưu Tỉnh ủy ban hành Nghị quyết số 03-NQ/TU ngày 1/12/2021 về phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao giai đoạn 2021-2030. Theo đó, phấn đấu thực hiện đạt các mục tiêu: diện tích đất nông nghiệp sản xuất hữu cơ đạt 1,5% trong tổng diện tích đất sản xuất nông nghiệp - khoảng 1.800 ha; nâng tỉ lệ diện tích cây trồng có áp dụng phân hữu cơ, phân hữu cơ vi sinh lên 40%; sản phẩm nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao chiếm tỷ lệ 20% trong tổng sản phẩm nông nghiệp,...

Song song đó, thực hiện cơ cấu lại nông nghiệp thời gian tới, ngành tập trung phổ biến, hướng dẫn nông dân các giải pháp kỹ thuật trong sản xuất, đảm bảo an toàn thực phẩm; xây dựng vùng trồng tập trung, có mã số vùng trồng. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, truy xuất nguồn gốc, mã số vùng trồng. Đồng thời, tiếp tục hỗ trợ các doanh nghiệp liên kết sản xuất, tiêu thụ nông sản chủ lực, tiềm năng của tỉnh theo Nghị định 98/2018/NĐ-CP chính sách khuyến khích phát triển hợp tác liên kết gắn sản xuất với tiêu thụ nông sản.

Nông dân trồng hoa Tết ở Cần Thơ tính chuyện bỏ sạp, bán online