Vì sao phải xây dựng cơ chế giá điện 2 thành phần?

Hầu hết các nước trên thế giới áp dụng

Bộ Công thương vừa có văn bản gửi Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) yêu cầu khẩn trương xây dựng cơ chế giá điện 2 thành phần, gồm giá công suất và giá điện năng, đồng thời xây dựng lộ trình, đề xuất đối tượng khách hàng áp dụng giá bán điện 2 thành phần này.

Trên cơ sở đề xuất về cơ chế và lựa chọn đối tượng khách hàng, công ty điện lực tính toán đối chứng, so sánh việc áp dụng giá bán điện 2 thành phần với việc áp dụng giá bán điện theo biểu giá điện hiện hành.

EVN cũng được yêu cầu nghiên cứu, đánh giá tác động việc thực hiện giá bán lẻ điện bình quân và tác động với các nhóm khách hàng sử dụng điện khi áp dụng cơ chế giá bán điện 2 thành phần; báo cáo tổng kết và đề xuất cơ chế giá bán điện hai thành phần sau giai đoạn tính toán, đối chứng gửi về Bộ Công thương nghiên cứu, trình Thủ tướng Chính phủ xem xét quyết định.

PGS. TS. Bùi Xuân Hồi, chuyên gia năng lượng chia sẻ đến thời điểm này, hệ thống giá bán lẻ điện chỉ là giá 1 thành phần (quy định cho điện năng). Giá 1 thành phần có ưu điểm là đơn giản nhưng không phản ánh đúng chi phí người tiêu dùng gây ra cho hệ thống, không góp phần cải thiện hệ số sử dụng thiết bị, rủi ro cho ngành điện khi thu hồi chi phí cố định qua giá điện năng.

Đánh giá việc nghiên cứu cứu áp dụng giá điện 2 thành phần gồm giá công suất và giá điện năng, PGS.TS Bùi Xuân Hồi cho rằng điều này là bắt buộc, có lẽ Việt Nam là một trong số rất ít nước chưa có giá điện 2 thành phần. Khác với hàng hóa thông thường khác, một quá trình cung cấp điện bao giờ cũng gồm 2 thành phần: công suất đăng ký và điện năng tiêu dùng.

Đưa ra bài toán so sánh giữa một hộ tiêu thụ công suất 1kW trong 1h/ngày (dùng hết 24kWh trong 1 ngày) với 1 hộ dùng 24kW chỉ trong 1h/ngày và 1 ngày cũng tiêu thụ 24kWh, PGS.TS Bùi Xuân Hồi đánh giá: Nếu áp dụng giá 1 thành phần như biểu giá của Việt Nam hiện nay thì hai hộ này cùng trả một hóa đơn giống nhau, nhưng thực tế chi phí mà ngành điện phải trả cho 2 hộ này là hoàn toàn khác nhau. Cụ thể, với trường hợp đầu, ngành điện chỉ đầu tư quy mô 1kW (chi phí cố định) và trả phí vận hành cho 24h (chi phí biến đổi); với hộ 2, ngành điện phải đầu tư quy mô lên tới 24kW và trả phí vận hành trong 1h.

Do đó, hệ thống giá điện 2 thành phần là điều mà hầu hết các nước trên thế giới đang áp dụng. Ngay trong Quyết định 28 năm 2014 của Thủ tướng về cơ cấu biểu giá bán lẻ điện cũng xác định phải nghiên cứu và áp dụng, nhưng tới thời điểm này vẫn chưa có biểu giá 2 thành phần. Do vậy, các cải tiến hệ thống cơ chế chính sách về cơ cấu biểu giá phải thực hiện theo định hướng này.

Trao đổi với Báo giao thông, ông Trần Việt Hòa, Cục trưởng Cục Điều tiết điện lực, cho rằng kinh nghiệm quốc tế cho thấy hầu hết các nước trong khu vực và trên thế giới đều áp dụng giá điện hai thành phần. Việc áp dụng giá điện 2 thành phần sẽ đưa ra tín hiệu đúng cho cả bên sản xuất điện và bên tiêu thụ điện để nâng cao hiệu quả kinh tế từ việc phân bổ và sử dụng nguồn lực hợp lý.

Với việc áp dụng thêm thành phần giá công suất (đ/kWh hoặc đ/kVA) sẽ khuyến khích khách hàng sử dụng điện hiệu quả, góp phần nâng cao hệ số phụ tải điện và tiết kiệm được tiền điện, đồng thời giúp giảm việc đầu tư công suất nguồn và mở rộng lưới điện (giảm chi phí tránh được) đáp ứng nhu cầu điện cho khách hàng và thu hồi được chi phí đầu tư đối với khách hàng đăng ký công suất lớn nhưng sử dụng ít hơn so với mức công suất đã đăng ký.

"Vì vậy, việc áp dụng giá điện 2 thành phần gồm giá công suất và giá điện năng đem lại lợi ích cho cả khách hàng và đảm bảo thu hồi được chi phí đầu tư của ngành điện. Xuất phát từ quan điểm trên, cơ chế giá điện 2 thành phần được xem như biện pháp quản lý nhu cầu phụ tải tự nhiên", ông Trần Việt Hòa chia sẻ.

Dẫn kinh nghiệm từ Trung Quốc, chuyên gia năng lượng Đào Nhật Đình cho rằng thị trường điện đã trưởng thành, nên cần thực hiện hệ thống giá điện 2 thành phần, tức là giá điện công suất chủ yếu bù đắp cho chi phí cố định của nhà máy, còn giá điện năng chủ yếu bù đắp chi phí biến đổi. Dù cho năng lượng tái tạo phát triển mạnh theo định hướng chuyển đổi xanh và carbon thấp thì vẫn không thay đổi bản chất không ổn định, cần có các tổ máy điện than bảo vệ dự phòng, tức là nhiệt điện cung cấp dịch vụ hỗ trợ ngay cả khi không phát điện, hoặc phát điện dưới công suất tối ưu.

"Điện than là nguồn năng lượng hỗ trợ và điều tiết quan trọng nhất của Trung Quốc, với công suất đặt điện than đến tháng 9/2023 là 1.150 GW trong tổng số 2.790 GW công suất đặt của hệ thống điện. Việc đưa giá công suất vào sẽ ổn định kỳ vọng của ngành điện than nhằm đảm bảo hệ thống điện vận hành an toàn, thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng xanh và năng lượng carbon thấp", ông Đào Nhật Đình phân tích.

Đang nghiên cứu thí điểm

Theo lãnh đạo Cục Điều tiết điện lực, hiện nay, các Tổng công ty Điện lực đã áp dụng công tơ điện tử có khả năng đo công suất và điện năng đối với hầu hết các khách hàng sử dụng điện cho mục đích sản xuất, kinh doanh. Việc triển khai giá bán điện theo công suất và điện năng là cần thiết nhằm đảm bảo giá điện tạo tín hiệu phản ánh đúng, đủ chi phí (về mặt công suất) tới khách hàng sử dụng điện. Theo đó, khách hàng có cùng sản lượng điện sử dụng nhưng có hệ số phụ tải (load factor) thấp thì phải trả giá cao hơn khách hàng có hệ số phụ tải cao.

Bên cạnh đó, việc áp dụng giá điện theo 2 thành phần kết hợp với quy định giá điện TOU hiện hành sẽ góp phần cân bằng biểu đồ phụ tải của hệ thống và giảm bớt nhu cầu đầu tư nguồn và lưới điện để đáp ứng công suất sử dụng điện trong giờ cao điểm.

Ông Trần Việt Hòa, Cục trưởng Cục Điều tiết điện lực, cho biết hiện tại, việc áp dụng giá điện 2 thành phần mới ở bước nghiên cứu thí điểm với tính chất tính toán, nghiên cứu ứng dụng và không ảnh hưởng tới tiền điện của khách hàng sử dụng điện. Do đang ở bước tính toán thí điểm thông qua dữ liệu đo đếm từ công tơ điện nên cũng chưa có tác động điều chỉnh được hành vi sử dụng điện trực tiếp tới khách hàng để sử dụng điện tiết kiệm và hiệu quả.

Tuy nhiên, ông Hòa đánh giá đây là bước thí điểm cần thiết để đánh giá, tính toán được khoản tiền điện chênh lệch giữa biểu giá điện hiện hành và biểu giá điện hai thành phần nhằm giúp cơ quan quản lý xây dựng cơ chế giá điện mới để áp dụng khi phù hợp. Ngoài ra, kết quả tính toán cũng sẽ cung cấp thông tin đến khách hàng để có thể cân nhắc, điều chỉnh hành vi sử dụng điện tiết kiệm và hiệu quả.